Cuộc gặp Mỹ-Trung tại APEC 2025: Đất hiếm và thuế quan – Chìa khóa thay đổi cục diện toàn cầu

Ngày 30/10/2025, Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình gặp tại APEC Hàn Quốc. Trước đó, hai bên ký khung thỏa thuận hoãn kiểm soát đất hiếm Trung Quốc và thuế quan Mỹ. Chuyên gia cảnh báo: Mỹ đang “ảo tưởng” về đòn bẩy, Trung Quốc nắm át chủ bài chuỗi cung ứng. Tác động lớn đến forex và kinh tế toàn cầu.

Bối cảnh căng thẳng

Vào ngày 30/10/2025, tại Hàn Quốc trong khuôn khổ Hội nghị APEC 2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình sẽ có cuộc gặp thượng đỉnh đầu tiên kể từ khi căng thẳng thương mại bùng nổ trở lại. Đây không chỉ là một sự kiện địa chính trị quan trọng mà còn là thời điểm quyết định cho thương mại Mỹ - Trung 2025, khi hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đối mặt trực tiếp với đất hiếm Trung Quốc và thuế quan 100% từ phía Mỹ.

Mọi chuyện bắt đầu leo thang từ 9/10/2025, khi Bộ Thương mại Trung Quốc công bố siết chặt xuất khẩu 12/17 nguyên tố đất hiếm chủ chốt như dysprosium (đít-prô-xi-um), cùng công nghệ liên quan. Với vị thế thống trị 91% tinh chế đất hiếm toàn cầu và 85% nguồn cung, Trung Quốc khiến Mỹ phải nhập khẩu 70-80% trực tiếp hoặc gián tiếp. Hậu quả lan tỏa nhanh chóng, sản xuất chip Mỹ gián đoạn từ 6-18 tháng, ảnh hưởng nặng nề đến AI (trí tuệ nhân tạo) của Nvidia/AMD (thiệt hại ước tính 50-150 tỷ USD), xe điện, F-35 và tên lửa Tomahawk.

Trump đáp trả quyết liệt bằng cách đe dọa áp thuế 100% lên toàn bộ hàng hóa Trung Quốc từ 1/11, đồng thời chặn xuất khẩu phần mềm thiết yếu và động cơ Boeing – trong bối cảnh Bắc Kinh đang đàm phán mua 500 máy bay. Thị trường tài chính chao đảo ngay lập tức, Dow Jones lao dốc 900 điểm, NASDAQ giảm 3.6%, trong khi các ông lớn công nghệ mất tới 600 tỷ USD chỉ trong một ngày.

Khung thỏa thuận nền tảng

Áp lực từ thị trường đã thúc đẩy hai bên ngồi vào bàn đàm phán khẩn cấp. Tại Kuala Lumpur trong Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN (26/10), Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent cùng Đại diện Thương mại Jamieson Greer đã gặp Phó Thủ tướng Trung Quốc Hà Lợi Phong và Lý Thành Cương. Kết quả là khung thỏa thuận thương mại được ký kết, hoãn siết đất hiếm/nam châm từ Trung Quốc và tránh thuế quan 100% từ Mỹ, đồng thời gia hạn lệnh đình chiến thương mại đến hết ngày 10/11.

Nội dung thỏa thuận tập trung vào việc cân bằng thương mại khi Trung Quốc cam kết mua thêm đậu nành và nông sản Mỹ, giải quyết fentanyl (ma túy tổng hợp) cùng phí cảng để giảm 20% thuế quan hiện tại của Mỹ, hợp tác hạn chế về TikTok, Đài Loan, Jimmy Lai và Ukraine, và đặc biệt thiết lập “lanes xanh” (làn đường xanh – quy trình cấp phép ưu tiên) cho đất hiếm – cho phép cấp phép nhanh chóng đối với các lĩnh vực không nhạy cảm như hàng không.

Phản ứng thị trường tích cực ngay lập tức, chứng khoán châu Á tăng 2.3%, USD suy yếu, dầu thô và đồng đồng loạt đi lên. Macro Mondays phân tích, “trade truce rare earth magnets” (thỏa thuận thương mại về nam châm đất hiếm) đã kích hoạt đà phục hồi, dù rằng quá trình decoupling (tách rời kinh tế) giữa hai siêu cường này vẫn không thể đảo ngược.

Mỹ đang tự “ảo tưởng” trong khi Trung Quốc nắm át chủ bài chuỗi cung ứng

Warwick Powell, chuyên gia hàng đầu, đã cảnh báo rằng nước Mỹ đang tự đánh lừa về sức mạnh thương mại thực sự của mình. Xuất khẩu Trung Quốc sang Mỹ chỉ chiếm 2.8% GDP (khoảng 500-560 tỷ USD), dễ dàng bù đắp bằng kích thích nội địa 1-2% GDP (tương đương 180-360 tỷ USD) hoặc chuyển hướng sang ASEAN và EU – nơi chiếm 45-50% xuất khẩu của Bắc Kinh.

Để minh họa sự bất đối xứng, hãy xem bảng so sánh đòn bẩy kinh tế:

Chiến lược của Trung Quốc được xây dựng từ năm 2020 với khẩu hiệu “tighten dependence” (siết chặt sự phụ thuộc), sử dụng drip-feed đất hiếm (cung cấp đất hiếm nhỏ giọt) để duy trì mô hình “just-in-time” (vừa kịp lúc) trên toàn cầu, giữ các tập đoàn đa quốc gia phải “nghiện” chuỗi cung ứng của mình. Mỹ đang nỗ lực thay đổi thực trạng này thông qua đa dạng hóa mỏ MP Materials (400 triệu USD đầu tư) và hợp tác với Úc, Kazakhstan, nhưng quá trình này có thể mất 10 năm mới đạt độc lập thực sự.

Chris Miller từ Financial Times bổ sung rằng Trung Quốc đang thắng cuộc chiến thương mại nhờ overcapacity (sản xuất dư thừa) công nghiệp, đẩy giá đất hiếm tăng vọt để khiến Mỹ và EU kém cạnh tranh hơn. Ví dụ điển hình: Hà Lan tịch thu Nexperia dẫn đến việc Trung Quốc chặn chip đóng gói, ảnh hưởng 49% ô tô châu Âu, 86% thiết bị y tế và toàn bộ ngành quốc phòng.

Dự báo kịch bản cuộc gặp chia thành ba hướng:

- Tích cực (30%) với blueprint (kế hoạch chi tiết) hợp tác như Critical Minerals Accord (Thỏa thuận Khoáng sản Chiến lược) và Trusted Supplier Registry (Danh sách Nhà cung cấp Tin cậy);

- Tiêu cực (50%) khi thuế quan/kiểm soát hiệu lực dẫn đến decoupling lạnh;

- Khủng hoảng (20%) nếu cuộc gặp bị hủy sẽ gây sụp đổ chuỗi cung ứng toàn cầu.

Cuộc gặp Trump - Tập Cận Bình không chỉ định hình thương mại Mỹ - Trung mà còn xác định trật tự thế giới mới. Trung Quốc đang thắng thế nhờ chiến lược bất đối xứng, nhưng Mỹ vẫn có cơ hội lật ngược nếu áp dụng ngoại giao thông minh. Giữa bối cảnh địa chính trị hỗn loạn, thế giới khao khát sự ổn định hơn bao giờ hết.

Trader forex nên long AUD/USD - nhờ yếu tố đất hiếm Úc, và short cổ phiếu công nghệ nếu căng thẳng leo thang.